Ναυάγιο Κυθήρων
του Δρ. Δημήτρη Κουρκουμέλη
Κάθε αρχαιολογική ανακάλυψη έχει τη δική της ιστορία. Στην περίπτωση του ναυαγίου των Κυθήρων, που έχει αναλάβει το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (Ι.ΕΝ.Α.Ε.) από το 1993, το έναυσμα για την υποβρύχια έρευνα το έδωσε η ανασκαφή του καθηγητή Γιάννη Σακελλαράκη στο Μινωικό Ιερό Κορυφής, στον ΄Αγιο Γεώργιο Κυθήρων. Θεωρήθηκε τότε αναγκαίο να γίνει παράλληλα με τη χερσαία ανασκαφή και μια υποβρύχια, στα γύρω παράλια. Καθώς η περιοχή δεν είχε ερευνηθεί ποτέ συστηματικά, στην πρώτη αναγνώριστική μας έρευνα εντοπίσαμε ένα ναυάγιο που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα.
Στη διάρκεια της έρευνας ανακαλύψαμε κοντά στη βόρεια ακτή της νησίδας Αντιδραγονάρα εννέα λίθινες άγκυρες, όλες στο ίδιο σχήμα -κόλουρης πυραμίδας- με αλληλοσυνδεόμενες οπές που έχουν ανοιχτεί κάτω από την κορυφή της πυραμίδας, μία οριζόντια και μια κάθετη στην προηγούμενη, σφραγισμένη συνήθως με μολύβι. Το βάρος της κάθε άγκυρας κυμαίνεται από εκατόν πενήντα ως τριακόσια κιλά. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε με σιγουριά πώς αναρτώνταν και καθελκύονταν οι άγκυρες αυτές. Φαίνεται ότι λειτούργουσαν κυρίως με το βάρος τους και ότι από την οριζόντια οπή περνούσε ένα χοντρό ξύλο, στο οποίο έδεναν τον κάβο που στη συνέχεια στερέωναν σε ένα σιδερένιο κρίκο προσαρτημένο στο μολύβι της κάθετης οπής.
Είναι η πρώτη φορά που υποβρύχια έρευνα σε ναυάγιο φέρνει στο φως έναν τόσο μεγάλο αριθμό αγκυρών αυτού του τύπου. Δεκατρείς παρόμοιες άγκυρες βρέθηκαν κατά την εκβάθυνση του λιμανιού της Ζέας -ναυστάθμου της αρχαίας Αθήνας- μία βρέθηκε κατά την εκβάθυνση του λιμανιού του Βόλου, ενώ σε ναυάγια, επίσης του 4ου π.Χ. αιώνα, έχουν βρεθεί μόνο τέσσερις άγκυρες τέτοιου τύπου, όλες στη νότια Ιταλία και τη Σικελία. Όμως για να επιβεβαιωθεί ένα ναυάγιο δεν αρκεί μόνο να βρεθούν οι άγκυρες του πλοίου, αφού σε πολλές περιπτώσεις τα πληρώματα των πλοίων αναγκάζονταν να κόψουν τις άγκυρες και να τις εγκαταλείψουν για να τα σώσουν. Για καλή μας τύχη, στην πορεία των υποβρυχίων ανασκαφών μας βρήκαμε διάφορα αγγεία, κυρίως ανάμεσα σε βράχια, που αποδεικνύουν την ύπαρξη ναυαγίου στο χώρο αυτό. Τα αγγεία -που μάλλον δεν προορίζονταν για το εμπόριο- είναι κυρίως χρηστικά, όπως λυχνάρια, πινάκια, σκυφίδια, μερικοί οξυπύθμενοι αμφορείς και δύο αποθηκευτικά πιθάρια. Βρέθηκαν επίσης ορισμένα μολύβδινα αντικείμενα, που πιθανόν να προέρχονται από τον εξαρτισμό του πλοίου.
Τα ερωτήματα από το ναυάγιο της Αντιδραγονάρας είναι πολλά. Κατ'αρχάς είναι ακόμα δύσκολο να πούμε αν πρόκειται για εμπορικό ή πολεμικό πλοίο. Είναι φανερό ότι τα κεραμικά ευρήματα δεν ανταποκρίνονται στα μέχρι σήμερα γνωστά φορτία εμπορικών πλοίων. Το σύνολο των κεραμικών που έχουν ανασυρθεί ως τώρα δείχνει ότι αν το πλοίο της Αντιδραγονάρας ήταν εμπορικό, θα πρέπει μάλλον να μετέφερε φθαρτά αγαθά, όπως για παράδειγμα σιτάρι -προϊόν πολύτιμο για την Αθήνα.
Το ίδιο δύσκολο είναι να εξηγήσουμε τον αριθμό των αγκυρών που βρέθηκαν κοντά στο ναυάγιο. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, φαίνεται ότι τα πλοία δεν χρησιμοποιούσαν περισσότερες από τρεις άγκυρες αυτού του τύπου. Είναι λοιπόν πιθανό στην Αντιδραγονάρα να μην είχε αγκυροβολήσει ένα μόνο πλοίο αλλά περισσότερα, ένα από τα οποία για κάποιο λόγο βυθίστηκε.
Οι πετρολογικές αναλύσεις έριξαν αρκετό φως στο μυστήριο του ναυαγίου όταν αποκάλυψαν ότι και οι εννέα άγκυρες προέρχονται από την ίδια γεωλογική περιοχή, πιθανώς από την Αίγινα ή τη Χερσόνησο των Μεθάνων και επομένως ότι τα πλοία που βρέθηκαν στην Αντιδραγονάρα είχαν μάλλον κοινό λιμάνι απόπλου. Στην περίοδο που χρονολογείται το ναυάγιο, τον 4ο π.Χ. αιώνα, είναι γνωστό ότι σχηματίζονταν νηοπομπές για τη συνοδεία κυρίως των εμπορικών πλοίων που μετέφεραν σιτάρι στην Αθήνα. Όπως είναι φυσικό, οι νηοπομπές αυτές συνοδεύονταν από πολεμικά πλοία που προστάτευαν τα εμπορικά κυρίως από τις επιθέσεις πειρατικών. Μπορεί μια τέτοια νηοπομπή να βρέθηκε εδώ εξαιτίας μιας ξαφνικής θαλασσοταραχής και ένα από τα πλοία να ναυάγησε, ενώ τα υπόλοιπα κατάφεραν να διασωθούν. Επομένως, δεν αποκλείεται το ναυάγιο της Αντιδραγονάρας να είναι ένα από τα πολεμικά πλοία που συνόδευαν τη νηοπομπή.
Το παραπάνω κείμενο έχει παρθεί από το "ΓΑΙΟΡΑΜΑ" Μαΐου-Ιουνίου 1997
