Εποχική Μετανάστευση από τα Κύθηρα προς τις τουρκοκρατούμενες ελληνικές και άλλες περιοχές και ελληνική επανάσταση (αρχές 18ου αι. – 1821 περίπου)
Ομιλία του κ. Γεώργιου Ν. Λεοντσίνη στα πλαίσια του
Ε' Εθνικό Συνέδριο Οικονομικής Ιστορίας, ΚΥΘΗΡΑ, 30-31 Αυγούστου και 1η Σεπτεμβρίου 1996
ΕΠΟΧΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΚΥΘΗΡΑ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (αρχές 18ου αι. – 1821 περίπου)
Με την εισήγηση αυτή επιχειρώ μια προσέγγιση του προσφυγικού προβλήματος, που εμφανίσθηκε στα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα κατά την προεπαναστατική περίοδο και την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Κεντρικό άξονα αυτής της μελέτης συνιστά η πολλαπλή διάσταση του φαινομένου της εποχικής μετανάστευσης των Κυθηρίων προς τις τουρκοκρατούμενες ελληνικές και άλλες περιοχές αναφορικά με τις θετικές του επιπτώσεις σε μια πολυδιάστατης μορφής συμμετοχή των κατοίκων των νησιών στην Ελληνική Επανάσταση. Η εποχική μετανάστευση, ως προς τις διαστάσεις που λμβάνει και τις οποίες κατά κύριο λόγο εξετάζω εδώ, εμφανίζεται απο τις αρχές περίπου του 18ου αιώνα και διαρκεί εώς την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Ιδιαίτερα από τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα αυτή η μεταναστευτική κίνηση προς τα νησιά των Κυθήρων ευνοείται περισσότερο από τη συγκυρία. Συμειώνω, ωστόσο, ότι η μετανάστευση, εποχική και μη, συνεχίζεται και μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Ο ύπατος, για παράδειγμα, Αρμοστής των νησιών του Ιονίου βεβαιώνει ότι το έτος 1841 πεντακόσιοι Κυθήριοι κάθε χρόνο αποδημούσαν για εξεύρεση εργασίας στι γειτονικές προς τα Κύθηρα περιοχές αλλά και σε μακρινότερους τόπους.
Ειδικότερα, στις επιδιώξεις αυτής της εργασίας περιλαμβάνεται η ανάδειξη της σχέσης που προέκυψε, με την έναρξη τηε Ελληνικής Επανάστασης, μεταξύ του φαινομένου τηε εποχικής μετανάστευσης και της συμμετοχής των Κυθηρίων και των προσφυγών της περιόδου αυτής στον αιώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Τονίξεται, ωστόσο, ότι λίγο – πολύ η διασύνδεση του φαινομένου αυτού με τα πρόσωπα και γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης παρατηρείται και σε άλλα νησιά του Ιονίου, αλλά δεν έχουν όμως μέχρι σήμερα πραγματοποιηθεί σχετικές μελέτες. Δεν παραλείπω να αναφέρω ότι, κατά την περίοδο που εξετάζεται εδώ, και η μετανάστευση με μόνιμη εγκατάσταση δεν είναι περιορισμένης εκτάσεως αλλά αυτή πραγματοποιείται κατά κανόνα στις πιο απομεμακρυσμένες από τα Κύθηρα περιοχές, κυρίως στη Μ. Ασία(Σμύρνη), περιοχή μόνιμου και με μορφή ρεύματος μεταναστευτικού κέντρου των Κυθήριων από τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα. Πολύ χαρακτηριστικό είναι μάλιστα εκείνο που γνωρίζουμε για τους Κυθήριους μετανάστες στη Σμύρνη.
Καθώς η μετανάστευση είχε λάβει μορφή ρεύματος προς την πόλη αυτή και ο αριθμός των Κυθηρίων μεταναστών, εποχικών και μη, είχε αυξηθεί από τα μέσα του 18ου αιώνα όλοι οι μετανάστες που προέρχονταν από τα Ιόνια νησιά αποκαλούνταν συλλήβδην Κυθήριοι, όπως συνέβαινε και με τους Ιόνιους της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι αποκαλούνταν συνολικά Κεφαλονίτες και εκείνοι της Πάτρας που αναγνωρίζονταν αποκλειστικά ως Ζακυνθινοί. Ωστόσο, και τα πρόσωπα αυτά που σχετίζονται με το είδος της μετανάστευσης με μόνμη εγκατάσταση και επιστρέφουν κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης στα Κύθηρα αντιδρούν λίγο- πολύ, την ίδια περίοδο και υπό τις κοινωνικές, πολιτικές και εθνικές συνθήκες, όπως εκείνα της εποχικής μετανάστευσης. Η διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι πρόσφυγες Κυθήριοι ή άλλοι Ελληνες, ή οι επιστρέφοντες συνη ιδιαίτερη πατρίδα τους Κυθήριοι, ύστερα από παροδική διαμονή σε εκτός Κυθήρων περιοχές, προέρχονταν από τις πλησιέστερες προς τα νησιά Κύθηρα και Αντικύθηρα ελληνικές περιοχές (Κρήτη-Πελοπόννησο-Στερεά), όπου το φαινόμενο της εποχικής μςτανάστευσης, κατά κανόνα, είχε λάβει μεγαλύτερη και διαρκέστερη έκταση.
Καθεστώς γαιοκτησίας και συνθήκες που ευνοούν την εποχική μετανάστευση (αρχές 18ου αι. – 1821 περίπου)
Από τους πρώτους αιώνες της βενετικής κυριαρχίας και ιδίως από το έτος 1363, όταν τα Κύθηρα περιήλθαν στους Βενετούς υπό το ιδιόμορφο σύστημα συμμετοχής των Venier στα έσοδα του βενετικού κράτους (compartecipi), άρχισε να αναδιαμορφώνεται το γαιοκτητικό καθεστώς, του οποίου κύριο γνώρισμα ήταν η φευδαλική οργάνωση. Η τάξη των γαιοκτημόνων της πρωτεύουσας του νησιού, Καψάλη (μεταγενέστερα Χώρα-Κύθηρα), συγκροτήθηκε αρχικά αποό τους αντιπροσώπους των Venier στα Κύθηρα (κλάδος της οικογένειας Λέοντα Κασιμάτη, που μετανάστευσε από την Κρήτη, αφού πρώτα της παραχωρήθηκαν προνόμια και μεγάλες εκτάσεις γης με φορολογικές απαλλαγές), από άλλους εποίκους, κυρίως αοότ την Κρήτη (π.χ. η οικογένεια Γεωργίου Καλούτση) καθώς και απο μέρος ντόπιων αρχοντικών οικογενειών της βυζαντινής περιόδου, οι οποίοι, μετά την επιδρομή του Βαρβαρόσα (1537), μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στη νέα πρωτεύουσα του νησιού, το Καψάλη.
...
Για να διαβάσετε όλη την ομιλία του κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΕΟΝΤΣΙΝΗ πατήστε εδώ.
Ο κ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΕΟΝΤΣΙΝΗΣ είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αντιπρόεδρος της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος.
