Κεφάλαιο 1: Σχετικά με τα Κύθηρα
Πολλές ευχαριστίες στον Peter Vanges και τον Κυθηραϊκό Σύνδεσμο της Αυστραλίας για την ευγενική τους άδεια να αναπαραγάγω αυτό το απόσπασμα από το βιβλίο Κύθηρα, μια ιστορία (1993), το οποίο είναι ακόμη διαθέσιμο από τον Σύνδεσμο. Για τα στοιχεία επικοινωνίας, ανατρέξτε στην ενότητα "Σύλλογοι" στην ενότητα "Πολιτισμός".
Κανείς δεν θα μπορέσει ποτέ να προσδιορίσει με ακρίβεια τον χρόνο που οι άνθρωποι κατοίκησαν για πρώτη φορά το νησί που μας είναι γνωστό με το όνομα Πορφύρα, Πορφυρούσα, Σκοττέρα, Κέριγκο ή Κύθηρα.
Τα Κύθηρα είναι το νοτιότερο από τα νησιά του Ιονίου και όπως παρατηρούμε στο χάρτη μας, βρίσκονται περίπου 20 χιλιόμετρα από το ακρωτήριο Μαλέα στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου. Το νησί έχει μήκος περίπου 26 χιλιόμετρα από βορρά προς νότο και μέγιστο πλάτος 16 χιλιόμετρα. Με πληθυσμό σήμερα περίπου 3.000 κατοίκους, τα Κύθηρα είναι ένα από τα πιο μαγευτικά νησιά της Ελλάδας, καθώς είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτα από τις εξελίξεις και τον τουρισμό.
Παρά το βραχώδες και ξηρό έδαφός τους, τα Κύθηρα καλύπτονται καλά από βλάστηση. Οι ελιές και οι αμυγδαλιές καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Αν και η ιστορία του νησιού μπορεί να ανιχνευθεί μέχρι τις ημέρες των πολύ πρώτων πολιτισμών της ανατολικής Μεσογείου, η κατοίκησή του από ανθρώπους χάνεται στις βαθύτερες ομίχλες του χρόνου. Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα την ιστορία των Κυθήρων θα πρέπει να παρακολουθήσει την εμφάνιση, την ανάπτυξη και την κατάρρευση των μεγάλων πολιτισμών της περιοχής, όπως οι Κρητικοί, οι Μυκηναίοι, οι Αιγύπτιοι, οι Φοίνικες, οι Σπαρτιάτες, οι Λέλεγες, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί και πολλοί άλλοι. Η γεωγραφική τους εγγύτητα, η ζήτηση και η ανάγκη για εμπόριο, καθώς και η ελευθερία μετακίνησης των λαών είχαν ως αποτέλεσμα την "αλληλοεπικράτηση" αυτών των πολιτισμών. Με έναν πολύπλοκο τρόπο η παρακμή του ενός, βοήθησε την επέκταση του άλλου. Στην περίπτωση των Αιγυπτίων και των Κρητών, η ανάπτυξη και η ευημερία των πρώτων τροφοδότησε και ενθάρρυνε την ανάπτυξη και την ενίσχυση του πολιτισμού των Κρητών. Εξετάζοντας τα αρχαιολογικά στοιχεία, την αρχαία μυθολογία και τα παλαιά έθιμα του νησιού, οι ιστορικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα Κύθηρα είχαν στενούς εμπορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με τους πολιτισμούς που αναφέρονται παραπάνω.
Είναι τέτοια η γεωγραφική θέση των Κυθήρων που καμία εμπορική δύναμη ή εμπορικό έθνος στη Μεσόγειο δεν μπορούσε να τα αγνοήσει. Επίσης, η εισαγωγή της λατρείας της θεάς Αφροδίτης (Astarte) και η παρουσία στο νησί του παλαιότερου και πιο σεβαστού αγάλματος από όλα τα αφιερωμένα σε αυτήν, εξασφάλισε ότι τα Κύθηρα τοποθετήθηκαν για πάντα στο χάρτη. Το ερώτημα που πρέπει να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε όταν εξετάζουμε τα Κύθηρα είναι το εξής: υπήρχαν γηγενείς Κυθηραίοι και ποιοι ήταν αυτοί;
Τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν μας επιτρέπουν να απαντήσουμε οριστικά σε αυτό το ερώτημα, καθώς δεν υπάρχουν μαρτυρίες οργανωμένης ζωής ή ύπαρξης οικισμού σε χωριά του νησιού πριν από το 3.500 π.Χ. Αν υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν στο νησί πριν από αυτή την εποχή δεν έχουν αφήσει κανένα στοιχείο της παρουσίας τους. Είμαστε σίγουροι, ωστόσο, ότι οι πρώτοι "Κυθηραίοι", όπως τους γνωρίσαμε μέσα από την ιστορία, ήταν έμποροι που ήρθαν στο νησί από ανάγκη κυρίως για να χρησιμοποιήσουν το ασφαλές αγκυροβόλιο στην περιοχή της σημερινής Παλιόπολης. Δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις που να υποστηρίζουν την άποψη ότι σε αυτή την πολύ πρώιμη εποχή υπήρχαν άλλοι οικισμοί στο νησί. Τα ήσυχα νερά του λιμανιού αποτελούσαν μια ευπρόσδεκτη στάση για τους κουρασμένους θαλασσοεμπόρους και τους ταξιδιώτες. Αφού ξεκουράζονταν, συνέχιζαν το ταξίδι τους, παίρνοντας μαζί τους αναμνήσεις από το γαλήνιο νησί της Πορφυρούσας (Κύθηρα).
Τέτοια συναισθήματα έδωσαν στη λέξη "Κύθηρα", από τις πρώτες κιόλας μέρες της, ένα συμβολικό, ρομαντικό και ποιητικό νόημα που δεν ξεχάστηκε ποτέ. Όταν εισήχθη η λατρεία της Αφροδίτης, η σημασία του νησιού και του ονόματός του απέκτησε νέο νόημα. Τα Κύθηρα έγιναν η φανταστική πηγή έμπνευσης και πνευματικότητας για πολλούς. Η λέξη Κύθηρα όπως χρησιμοποιείται από ποιητές, καλλιτέχνες και συγγραφείς αναφέρεται σε έναν τόπο ομορφιάς, ηρεμίας και πνευματικής αγάπης. Στην πραγματικότητα, τα Κύθηρα είναι ένα μικρό και σχετικά φτωχό νησί, το οποίο εκμεταλλεύτηκε όλα αυτά τα χρόνια λόγω της στρατηγικής του θέσης. Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις μας επιτρέπουν να ανιχνεύσουμε την οργανωμένη ζωή στα Κύθηρα την ίδια εποχή με την εμφάνιση και την ανάπτυξη του κρητικού πολιτισμού, γύρω στο 3500 π.Χ. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ποτέ δεν υπήρξαν συστηματικές και εκτεταμένες αρχαιολογικές μελέτες στο νησί. Οι λίγες προκαταρκτικές και σύντομες ανασκαφές που έχουν γίνει αποκαλύπτουν ότι τα Κύθηρα έχουν κατοικηθεί από τους Έλληνες από τη μινωική εποχή. Απ' όσο γνωρίζουμε, η σχέση μεταξύ Κρήτης και Αιγύπτου ήταν αρμονική και βασιζόταν στις ανάγκες και τις ανταμοιβές του εμπορίου. Ως αποτέλεσμα, οι ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας παρείχαν νέες αγορές τόσο για την Αίγυπτο όσο και για την Κρήτη. Τα Κύθηρα, λόγω του λιμανιού τους στη Σκανδιναβία, έγιναν γνωστός ενδιάμεσος σταθμός. Μέχρι το 2000 π.Χ. ο Μινωικός πολιτισμός είχε φτάσει στο απόγειό του και τα ανάκτορα της Κνωσού και της Φαιστού είχαν χτιστεί. Η ευημερία, η δύναμη και η κυριαρχία του Μινωικού κόσμου είναι καλά τεκμηριωμένη. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη του κυθηραϊκού λιμανιού της Σκανδίας είναι επίσης καλά πιστοποιημένη. Ένα πολύ ενδιαφέρον γεγονός για τον πολιτισμό της Κρήτης είναι η χρήση γραπτής γραφής. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε μια μέθοδος γραφής με εικόνες, αλλά σε μεταγενέστερη περίοδο γύρω στο 2000 π.Χ. αναπτύχθηκε ένα σύστημα "γραμμικών" σημείων. Στην ανατολική Κρήτη μιλούσαν μια γλώσσα ελάχιστα κατανοητή από εμάς. Παρακάτω, δύο όψεις μιας λευκής σφραγίδας από στεατίτη, με γραφή από την Κρήτη.
Αυτή η γλώσσα χρησιμοποιούνταν και από τους πρώτους Κυθήριους; Μόνο περαιτέρω αρχαιολογικές ανασκαφές και έρευνες μπορούν να δώσουν απάντηση σε αυτό και σε άλλα ερωτήματα.
