Part 1. In search of Identity of the Kytherian Australians.

 “In search of Identity of the Kytherian Australians”

The following paper written by Prof. Basil Leftheris was presented at a special meeting (lecture) on the evening, 16/5/07 in the reception room of the Kytherian Brotherhood of Pireaus. Prof Leftheris paper,  “In search of Identity of the Kytherian Australians”, was inspired by his recent travel to the Symposium of Kytheraismos at Canberra, Australia. Amongst those present were professor George Cassimatis the founder of the 'Kytherian Institute of Culture and Development' and George Cassimatis, the manager of the European Union in Athens.
Prof Lefteris, Professor at the university of Technology of Crete and an old friend and High-schoolmate has given me permission to publish his lecture papaer in our Kythera-family net. It is naturally in Greek, but if it creates a lot of interest we might ask Prof. Leftheris –who is proficient in the English Language- to translate it.

John Prineas. 

------------


Η Αναζήτηση Ταυτότητας των Κυθηρίων της Αυστραλίας

Γράφει ο Καθηγητής Βασίλης Λευθέρης,
Πρόεδρος του Ομίλου Κυθηρίων Πανεπιστημιακών.

1. Ο Σκοπός της Εργασίας μου

Με το Ίδρυμα Κυθηραϊσμού αρχίσαμε τη προσπάθεια να γεφυρώσουμε τους απανταχού Κυθήριους και να καλλιεργήσουμε μια αμοιβαία εκτίμηση και κατανόηση με τα συνέδρια που οργάνωσε μέχρι σήμερα. Ο Nicholas Comino από το Brisbane συνταυτίζει την προσπάθειά των συνεδρίων με το γεφύρωμα προς τις νέες γενιές της Αυστραλίας αλλά και των απανταχού Κυθηρίων. Το συνέδριο στην Canberra για πρώτη φορά διεξήχθη στην Αγγλική γλώσσα για να εξυπηρετήσει την άμεση επικοινωνία με τους απόδημους.
Η προσπάθεια για κατανόηση και αλληλοεκτίμηση μεταξύ των Κυθηρίων είναι ο βασικός σκοπός της εργασίας μου που ακολουθεί, όπως ήταν και το άρθρο μου για τον ‘Τοπικισμό στα Κύθηρα’ που έγραψα πρόσφατα.
Και τα δύο απαντούν στο σοβαρό θέμα της διαχρονικότητας των παραδόσεών μας. Υπήρξαν αμφισβητήσεις στο παρελθόν από Ευρωπαίους Ιστορικούς για τη συνέχεια του ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενώ υπήρξαν και υπάρχουν πολλοί που θεωρούν την διαχρονικότητα τoυ Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού ως τον φορέα της ελληνικής κουλτούρας.
Ωστόσο είναι γνωστό ότι σε περιόδους αφάνειας της ελληνικής γραφής και ανάγνωσης, σε πολλά μέρη της Ελλάδος, όπως τα Κύθηρα, επέζησε ο ελληνικός χαρακτήρας και το ελληνικό ένστικτο, όχι με τη λαμπερή δόξα της αρχαιότητας, αλλά στη χόβολη μιας σπηλιάς. Ήταν η κληρονομικότητα των γονιδίων που δεν έπαψαν να μεταλαμπαδεύουν από γενιά σε γενιά τη συσσωρευμένη συνειδησιακή δόμηση της ιστορικής και αρχαιολογικής
ελληνικής συνέχειας τεσσάρων χιλιάδων χρόνων.
Αλλά και το πνεύμα του Οδυσσέα που σε κάθε στιγμή απόγνωσης βρίσκει τη θέληση και τη μέθοδο επιβίωσης. Πόσοι κατανοούμε ότι η ζωή του Οδυσσέα είναι στάση ζωής στην ελληνική κουλτούρα δια μέσου των αιώνων; Εμείς οι ξενιτεμένοι το γνωρίζουμε και το ποίημα του Καβάφη ‘Ιθάκη’ το εκφράζει με ιδιαίτερη πειθώ.

Μια παρένθεση για να εξηγήσω τη γονιδιακή κληρονομικότητα και τη συνειδησιακή συνέχεια.

Γνωρίζουμε από τα αποτελέσματα ερευνών στο χώρο της Βιολογίας ότι οι ζώντες οργανισμοί έχουν ένα λογισμικό, (δηλαδή όπως στην αρχιτεκτονική ενός υπολογιστή που δέχεται, επεξεργάζεται και αποθηκεύει δεδομένα), ένα λογισμικό κληρονομικής συνέχειας που ονομάζεται DNA. Το σύστημα δεν μεταφέρει γνώσεις από τη μια γενιά στην άλλη, αλλά τη δυνατότητα για την απόκτησή τους. Στην γενεαλογική σειρά μιας οικογένειας, καταγράφονται οι συναισθηματικές φορτίσεις επιβίωσης, αλλά και το χρώμα των ματιών, η δομή του σώματος η πυκνότητα των οστών και πολλά άλλα χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στη δόμηση του ανθρώπου. Ένα τεμάχιο της ελικοειδούς δομής του DNA ονομάζεται γονίδιο, δηλαδή μια ειδική σύνθεση νουκλεοπρωτεΐνων που αποτελεί την λειτουργική μονάδα κληρονομικότητας και ελέγχει τα δεδομένα προδιαθέσεων για την ανάπτυξη και την δημιουργικότητα. Τα δεδομένα οδηγούν στην εξέλιξη και επιβίωση του ανθρώπου και τα μεταφέρουν από τη μια γενιά στην άλλη δια μέσου των χρωματοσωμάτων κατά την διεργασία της γονιμοποίησης. Όλα τα κύτταρα του σώματός μας περιέχουν τον ατομικό κωδικό μας DNA, εκτός από τα ερυθρά αιμοσφαίρια του αίματος.
Εκτός από τον ατομικό κωδικό DNA, μια ομάδα που έζησε για πολλά χρόνια στο ίδιο μέρος, όπως την Ισλανδία σήμερα, έχει ξεχωριστά χαρακτηριστικά DNA που διαφέρουν από άλλες ομάδες ανθρώπων που έζησαν σε άλλες γεωγραφικές περιοχές. Συνδυασμοί γονιδίων, διαφορετικοί για κάθε άτομο, διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του.
Για να σας δώσω το μέγεθος της μεταφοράς δεδομένων από τη μια γενιά στην άλλη κρατήστε τούτο: το κάθε σπέρμα που εμβολίζει το ωάριο στην πράξη γονιμοποίησης, περιέχει τρία δισεκατομμύρια βάσεις δεδομένων και το ωάριο άλλα τρία σε μια συγκροτημένη σειρά. Με τη γλώσσα των υπολογιστών μιλάμε για σύνολο έξη gigabase μνήμη που μεταφέρεται στο έμβρυο, ένας τεράστιος αριθμός. Ο άνθρωπός έχει 12 γονίδια για κάθε Megabase για ένα σύνολο 30 000 γονιδίων. Ένας άλλος αριθμός που εκπλήσσει είναι ο αριθμός των κυττάρων του εγκεφάλου, τριάντα δισεκατομμύρια νευρώνες, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με συνάψεις, ανάλογα με τις απαιτήσεις μάθησης, σκέψης και συνείδησης. Να προσθέσω ότι οι νευρώνες είναι τα μόνα κύτταρα που παράγονται μέχρι το βαθύ γήρας, ανάλογα με την δημιουργικότητα του μυαλού.
Για την κατανόηση της ομιλίας μου σας παρακαλώ κρατήστε ότι υπάρχει το ιστορικό παρελθόν, δηλαδή τα γεγονότα στο πέρασμα του χρόνου, αλλά υπάρχει και το γονιδιακό παρελθόν, δηλαδή οι προηγούμενες γενιές, ότι το παρόν αντιπροσωπεύει αυτή τη χρονική στιγμή, αλλά γονιδιακά είμαστε εμείς και ανάλογα το μέλλον, εκτός από το χρόνο μετά το παρόν είναι και η επόμενη γενιά των παιδιών μας.
Έτσι παρόλο που το κύλισμα του χρόνου είναι το ίδιο για όλους, ο καθένας μας έχει το δικό του γονιδιακό παρελθόν και το δικό του γονιδιακό μέλλον. Οι παλιοί αυτό το έλεγαν ‘μοίρα’ ή πεπρωμένο.
Η ελληνική φυλή έχει μια ιστορική και αρχαιολογική συνέχεια 4 χιλιάδων χρόνων, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη. Σε αυτή τη μακραίωνη περίοδο η κάθε γενιά πρόσθεσε ή αφαίρεσε ‘κάρμα’, (η πράξη και οι συνέπειές της) στα αποθέματα της ελληνικής φυλής, και είναι φανερό ότι πρόσθεσαν περισσότερα από ότι αφαίρεσαν για να φτάσουμε εδώ που είμαστε σήμερα. Αυτό αποκαλώ συνειδησιακή δόμηση 4 χιλιάδων χρόνων.
Να σημειώσω ότι ο Έλληνας και ο ελληνισμός ήταν για πολλά χρόνια και είναι μέχρι σήμερα το αντικείμενο ερευνών στα Πανεπιστήμια της Δύσης.

Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε επιστημονική αιτιολόγηση της συνέχειας της ελληνικής κουλτούρας, σήμερα όμως υπάρχει η επιστημονική εξήγηση της γονιδιακής συνέχειας.
Η Αγγλική λέξη culture (υιοθέτηση 15ο αιώνα) δεν μεταφράζεται στα ελληνικά με τη λέξη πολιτισμός, όπως γράφουν τα ελληνικά λεξικά. Στην Αγγλική γλώσσα διαφέρουν επίσης οι εκδοχές, αλλά στο σύγχρονο Αμερικανικό Λεξικό Webster μια από τις σημαντικές ερμηνείες της λέξης είναι η ακόλουθη: κουλτούρα είναι το ολοκληρωμένο πρότυπο των ανθρωπίνων γνώσεων, πεποιθήσεων και συμπεριφοράς που εξαρτάται από την ικανότητα για τη μάθηση και τη μεταφορά των γνώσεων στις επόμενες γενιές. Με άλλα λόγια, η λέξη εμπεριέχει όχι μόνο τα πρότυπα γνώσης και δόμησης μιας φυλής, αλλά και το λογισμικό της επιβίωσής τους.
Οι Κυθήριοι και γενικά οι Έλληνες της Αυστραλίας και της Αμερικής αποτελούν ένα σημαντικό φορέα του ελληνισμού, όχι με την ένταση της καθημερινότητας των ελλήνων της Ελλάδος, ούτε με τις γνώσεις του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο που τροφοδοτεί το λογισμικό των γονιδίων τους. Άλλωστε οι γνώσεις πολιτισμού της Αρχαίας Ελλάδος δεν είναι αποκλειστικό δεδομένο των Ελλήνων της Ελλάδος, ενώ η ελληνική κουλτούρα είναι. Η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας που ξεκίνησαν οι αρχαίοι έλληνες έχει επεκταθεί σε παγκόσμια κλίμακα και μαζί τους έγινε γνωστός και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.
Οι Απόδημοι Κυθήριοι δεύτερης και τρίτης γενιάς, λοιπόν, γνωρίζουν από την διαπαιδαγώγηση τους στην Αυστραλία και την Αμερική ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αποτελεί τη βάση όλου του Δυτικού πολιτισμού. Ενώ η Κυθηραϊκή καταγωγή τους έχει την ετερότητα που δημιούργησε το περιβάλλον της απομόνωσης δυο χιλιάδων χρόνων ζωής των προγόνων τους , και της συνειδησιακής δόμησης τεσσάρων χιλιάδων χρόνων.

2. Οι Κυθήριοι της Αυστραλίας

Τα περασμένα ογδόντα χρόνια οι Κυθήριοι πέρασαν από στάδια ύφεσης και ανάπτυξης, όταν ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων μετανάστευσε στην Αυστραλία και δημιούργησε ένα δεύτερο κέντρο Κυθηρίων, όπου σήμερα ευημερούν και είναι πολύ περισσότεροι από τους κατοίκους του νησιού, περίπου 60000. Η περιγραφή που ακολουθεί είναι μια προσπάθεια αναζήτησης της ταυτότητας των αλλοδαπών Κυθηρίων της Αυστραλίας. Είναι φανερό ότι οι Κυθήριοι της Ελλάδος δεν γνωρίζουν τη νοοτροπία των Κυθηρίων της Αυστραλίας και συχνά τους κρίνουν μόνο από τα ξεχασμένα ελληνικά τους. Αλλά και οι Κυθήριοι της αλλοδαπής έχουν απομακρυνθεί από τη νοοτροπία του Ελλαδίτη (έλληνα της Ελλάδος) και αγανακτούν όταν αντιμετωπίζουν την μεσανατολίτικη συμπεριφορά του. Ως ένας από τους παλιννοστούντες Κυθήριους έχω μια ιδιαίτερη ευαισθησία στη διττή υπόσταση του απόδημου έλληνα. Έτσι συμμετέχω στην περιγραφή μου με την νοοτροπία του απόδημου και τις εμπειρίες του ελλαδίτη.
Η περιγραφή μου εδώ δεν μπορεί να είναι μια ανάλυση ενός αμέτοχου παρατηρητή χωρίς συναισθηματική συμμετοχή. Γιατί είναι η ολική σχέση μου (λογική και συναίσθημα) με τους Κυθήριους που μου επιτρέπει να εμβαθύνω στις λεπτομέρειες.

3. Το Συνέδριο του Κυθηραϊσμού στην Canberra της Αυστραλίας.

Με αφορμή το συνέδριο του Κυθηραϊσμού στην Canberra τον Σεπτέμβριο του 2006, μου δόθηκε η ευκαιρία να ταξιδέψω στην Αυστραλία. Το συνέδριο οργάνωσε ο Ηλίας Μαρσέλλος, πρόεδρος του Ινστιτούτου Κυθηραϊσμού.
Ένα πολύωρο ταξίδι που μουδιάζει την καρδιά με την προσμονή του άγνωστου και ξεσηκώνει τη σκέψη που φέρνει η περιπέτεια. Πάνω απ’ όλα ωστόσο ήταν η περιέργεια να συναντήσω τους Κυθήριους της Αυστραλίας. Συμμαθητές και χωριανούς που χάθηκαν στη λέξη Αυστραλία, αλλά άφησαν τις ποιο ωραίες αναμνήσεις της ζωής μου μαζί τους από τα ευαίσθητα χρόνια στο Γυμνάσιο Κυθήρων.
Από την Αθήνα στην Singapore, μετά με άλλη πτήση στο Sydney και τελικά, αργά το βράδυ φθάσαμε στην Canberra. Με την πολύωρη αεροπορική διαδρομή συνειδητοποιήσαμε πόσο μακριά είναι η Αυστραλία. Δεν αλλάζουν μόνο οι ώρες, αλλά και οι εποχές. Μπορούμε να φανταστούμε τους μετανάστες όταν παλαιότερα ταξίδευαν με πλοία για ένα μήνα να φτάσουν τι θα σκεφτόντουσαν για το γυρισμό. Ήταν καταδικασμένοι να πετύχουν.
Το πρωί μια ματιά από το παράθυρο έδειξε μια ωραία ανοιξιάτικη μέρα. Αργότερα στο εστιατόριο του ξενοδοχείου σμίξαμε οι Κυθήριοι από την Ελλάδα και από τις διάφορες πόλεις της Αυστραλίας για πρωινό. Σε λίγο περπατήσαμε προς το HELLENIC CLUB, το ελληνικό κέντρο όπου θα γινόταν το συνέδριο. Περιποιημένοι δρόμοι, δένδρα που μπουμπουκιάζανε με ωραία λουλούδια και τα χαρούμενα πουλιά της άνοιξης. Αλλά αυτό που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν η καθαριότητα. Αισθανόμουνα σαν επισκέπτης σε μια ξένη χώρα, αλλά σε όλα της ευρωπαϊκή με περηφάνια και συνείδηση του κοινού καλού στην αστική δόμηση. Το δομικό σύμπλεγμα του HELLENIC CLUB ήταν εντυπωσιακό με πολλές αίθουσες, εστιατόρια, και μπαρ. Σε μια από τις μεγάλες αίθουσες θα γινόταν η έναρξη του συνεδρίου από τον πρωθυπουργό της Αυστραλίας John Howard. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη από κυθήριους και φιλοκυθήριους, μια απαραίτητη λέξη στην Αυστραλία. Στην αίθουσα η διαίσθησή μου δεν ήταν πια αυτή του τουρίστα αλλά του οικογενειακού επισκέπτη. Πρόσωπα τόσο οικεία, σαν να τα γνώριζα από χρόνια, πρόσωπα γερασμένα αλλά ζωντανά. Η διαμόρφωση του προσώπου τους είχε κάτι από τις ταλαιπωρίες, τις χαρές και τις λύπες της ζωής τους και μετέφεραν μηνύματα χωρίς λόγια. Σε λίγο έφθασε ο πρωθυπουργός. Μεταξύ άλλων είπε: οι έλληνες πρόσφεραν πολλά στην ανάπτυξη της Αυστραλίας και οι Κυθήριοι ήταν από τους πρώτους μεταξύ των ελλήνων.
Μετά τις ομιλίες ο πρωθυπουργός με όλους τους συνέδρους, περί τους 300, πήγαμε σε μια άλλη αίθουσα για καφέ. Από τους χαιρετισμούς, τα βλέμματα και τα λόγια ανάβλυζε το Τσιρίγο. Καθένας μας είχε καρφιτσωμένη στο πέτο του μια καρτέλα με το όνομά του και το χωριό της προέλευσής του. Ο Καραβάς είχε την πρώτη θέση.
Στο μεγάλο διάδρομο υπήρχε μια φωτογραφική έκθεση από το περιβάλλον του Τσιρίγου το 1955. Έδειχνε μια άλλη εποχή, μια άλλη κουλτούρα, πολύ πιο παραδοσιακή από αυτή του Τσιρίγου σήμερα, με γαϊδούρια και αχερώνες, μακριές φούστες και μαντίλες.
Κατά την διάρκεια του συνεδρίου γνώρισα πολλούς Κυθήριους. Ξεχώριζα το Γιάννη Πρινέα, αλλά και τη Μάντη, την κόρη του Γαβρίλη Χάρου από το Λειβάδι με την κόρη της. Γνώρισα το George Poulos και ξανασυνάντησα τον George Vardas και τους Μηνά και Ελένη Ραίση.

4. Η Χοροεσπερίδα στην Canberra

Την επόμενη μέρα το βράδυ έγινε η χοροεσπερίδα σε μια τεράστια αίθουσα του Hellenic Club. Πολλοί Κυθήριοι από τις μεγάλες πόλεις της Αυστραλίας, όπως το Sydney και το Brisbane ήταν εκεί. Μετά από την ομιλία του αξιόλογου Chris Lourantos, του έλληνα πρέσβη και του Ηλία Μαρσέλλου, άρχισε η μουσική και οι ελληνικοί χοροί. Υπήρχε ένας αυθόρμητος ενθουσιασμός, ένα ξεφάντωμα από όλες τις ηλικίες. Οι κυρίες ήταν οι πιο τολμηρές. Σε λίγο με έπιασε και μένα ο οίστρος και χόρεψα και πήδηξα τους καλαμιατανούς συρτούς. Ήταν μια θεραπεία με θετικά συναισθήματα, μια πράξη που σε ανύψωνε ψυχολογικά να συμμετέχεις με τους συντοπίτες σου στον ίδιο αυθόρμητο ρυθμό. Οι παλιοί λένε ότι όταν γλεντάμε δεν χορεύομε με τα πόδια μας, αλλά με την καρδιά μας. Πόσο πανάρχαια είναι αυτή η σημασία του χορού; Είναι μια ιεροτελεστία σε ένα βωμό. Υπήρχε μια έκσταση που έφθανε στα φυλλοκάρδια μας, μια συμμετοχή όπου ο ρυθμός του χορού μάς ένωνε όλους σε μια προσευχή, να είμαστε καλά να απολαμβάνουμε τη ζωή. Αλλά πάνω απ’ όλα ζούσαμε την παραδοσιακή μας κουλτούρα.
Σε λίγο άρχισαν τα παλιά τραγούδια της Αθήνας. ‘Άστα τα μαλλάκια σου…’ . Πόσο ήθελα να χορέψω, αλλά δεν είχα ντάμα. Μπροστά μου περνούσε μια μεσήλικη ζωντανή κυρία με φουστάνι της μόδας που κατέληγε σε πτυχές που άνοιγαν με την κίνηση. Δισταχτικά την ρωτώ αν χορεύει βαλς. Ναι μου απαντά εκείνη χωρίς δισταγμό. Και αρχίζουμε το χορό. Σκόνταψε μια δυο φορές μέχρι να συγχρονιστεί, αλλά όπως ήταν λεπτή την κράτησα και συνεχίσαμε. Δεν την γνώριζα, αλλά ένιωθα πως την ήξερα για χρόνια όπως τόσο ευχάριστα με ακολουθούσε από τη μια φιγούρα στην άλλη. Ακολούθησαν και άλλοι χοροί όπως tango, rock and roll, και jitterbug. Ένιωσα τόσο νέος και τόσο ευτυχισμένος. Όταν τελειώσαμε την ευχαρίστησα και συστηθήκαμε. ‘Εγώ και ο άνδρας μου συχνά χορεύουμε’ μου λέει. Γνώρισα και τον άνδρα της. Ήταν Κυθήριοι δεύτερης ή τρίτης γενιάς με το επίθετο Νοταράς.
Τότε ένοιωσα πως ο ενθουσιασμός της μαζικής χαράς είναι θεόσταλτος. Τι πείραζε και αν βρισκόμουνα στην άλλη άκρη του κόσμου; Κάτι είχε ριζώσει και δω από τον τόπο που γεννήθηκα.
Σε αυτή την παρέα ήταν και ο γνωστός καθηγητής Manuel Aroney. ‘Εσείς οι έλληνες ξέρετε να γλεντάτε παραδοσιακά και ας είστε επιστήμονες του σήμερα’, μου ψιθύρισε στο αυτί. Σε λίγο ρώτησε και αυτός την κυρία Νοταρά για ένα χορό ‘jitterbug’. Ζωντάνεψε και κείνος, ο χορός αμερικάνικος, αλλά το κέφι παραδοσιακά τσιριγώτικο.
Η χαρά ωστόσο δεν ήταν η ίδια για όλους. Πλησιάζω μια κυρία καλοντυμένη σε μαύρα, με τσιριγώτικη κορμοστασιά και πρόσωπο χωρίς μακιγιάζ, αγέρωχο βλέμμα και μια σκιά λύπης στο πρόσωπό της. Όπως στεκόταν με τα μαλλιά ανυψωμένα σαν περικεφαλαία, φαινόταν σαν την κλεμμένη ωραία Ελένη της αρχαιότητας. Την ρώτησα από ποιο μέρος του νησιού είναι. Κάποιο χωριό κοντά στις Καρβουνάδες, μου απαντά. Με λίγα λόγια μού εξιστόρησε πως παντρεύτηκε και ήλθε στην Αυστραλία πριν τριάντα χρόνια, αλλά πέθανε ο άνδρας της ύστερα από λίγα χρόνια και ανέλαβε αυτή τις δουλείες του και ανέθρεψε τα δυο αγόρια τους. Δεν μπόρεσε ποτέ ν’ αφήσει το σπίτι της για να γυρίσει στην Ελλάδα, έστω και για μια επίσκεψη.
Έτσι έκλεισε η επίσκεψή μου στη Canberra. Μια ανεπανάληπτη εμπειρία όπου έσμιξαν το παρελθόν με το παρόν, λουλούδιασαν οι θύμησες, πέταξαν τα στρώματα που μάζεψε η καθημερινότητα του παρελθόντος και ζωντάνεψαν τα περασμένα, έστω και για λίγο.
Την άλλη μέρα το πρωί κάναμε μια βόλτα στη πόλη, διάσπαρτη με λίμνες και μετά φύγαμε με το Μηνά και την Ελένη Ραίση για το Sydney.

5. Sydney

Με οδηγό τον Μηνά Ραϊση οδηγήσαμε από την Canberra στο Sydney. Ήμουν φιλοξενούμενος του Μηνά και της Ελένης για τρεις ημέρες. Επικοινωνήσαμε με τον συμμαθητή μου στο Γυμνάσιο, Γιάννη Πρινέα και κάναμε την πρώτη έξοδο προς την περιοχή Bondi Beach και άλλα μέρη του Sydney. Αργότερα ήλθε και ο άλλος συμμαθητής μου από το Γυμνάσιο, ο Σπύρος Καλοκαιρινός. Όλοι μαζί επισκεφθήκαμε την ωραία περιοχή του Manly Beach, το λιμάνι του Sydney και φωτογραφήσαμε το κτίριο της όπερας από τη θάλασσα. Την άλλη μέρα ανεβήκαμε στον πύργο που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και απολαύσαμε τη απίθανη θέα όλης της περιοχής του Sydney. Το Βράδυ δειπνήσαμε στο Darling Harbor με τα φώτα των υψηλών κτιρίων να αντανακλούν στο λιμάνι σε μια παραμυθένια χωροταξική διάταξη με κτίρια ασυνήθιστης αρχιτεκτονικής. Μαζί μας ήταν και ο γιατρός Γιώργος Αργυρόπουλος με την σύζυγό του Βούλα. Δεν είναι δυνατόν να περιγράψω με λόγια το Sydney, ούτε την ευχαρίστηση που ένιωθα.
Το τελευταίο μου βράδυ στο Sydney συμμετείχα στο δείπνο που οργάνωσαν ο Μηνάς και η Ελένη με πολλούς Κυθήριους και εμάς από την Ελλάδα στο σπίτι τους. Στο Συνέδριο είχαν έλθει και ο καθηγητής Γιώργος Λεοντσίνης, ο οικονομολόγος Νίκος Γλυτσός, και ο πρώην έπαρχος Κυθήρων Εμμανουήλ Κασιμάτης, οι οποίοι όμως δεν ήταν εκείνο το βράδυ μαζί μας. Είναι φανερό ότι οι Κυθήριοι τη Αυστραλίας αποτελούν μια συμπαγή ομάδα πλαισιωμένη από την ευρύτερη ελληνική κοινότητα.
Τη Πέμπτη πρωί, στον δρόμο μας για το αεροδρόμιο, επισκεφθήκαμε την επιχείρηση του Παναγιώτη Μάγειρου με το Μηνά και την Ελένη όπου μας περίμενε για πρωινό. Το εργοστάσιο επεξεργασίας μπαχαρικών καλύπτει 75 στρέμματα. Κάνει εισαγωγές από όλον τον κόσμο. Στο εργοστάσιό του και το γραφείο του δουλεύουν πολλοί έλληνες και βέβαια η οικογένειά του. Αδελφικός, ομιλητικός και φιλόξενος ο κύριος Μάγειρος. Με συγκίνησε η ευχαρίστησή του να συμμεριστώ τις σκέψεις και την περηφάνια του. Στο γραφείο του έχει κορνιζαρισμένο το πτυχίο του Θεολογίας από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Από το Sydney έφυγα πρωί και όπως πετούσαμε πάνω από την πολύχρωμη έρημο της Αυστραλίας, κατάλαβα πόσο απέραντη είναι αυτή η ήπειρος με τις κατοικημένες περιοχές της στα νότια και δυτικά άκρα της.

6. Προσωπική Περισυλλογή

Πέρασαν έξη μήνες από το ταξίδι μου στην Αυστραλία. Ήθελα να γράψω για αυτά που είδα και αυτούς που συνάντησα. Ήθελα να ευχαριστήσω εκείνους που με τόση ζεστασιά με φιλοξένησαν, αλλά δεν μπορούσα. Να γράψω στα αγγλικά η στα ελληνικά; να γράψω για αυτά που είδα η αυτά που αισθάνθηκα; Στη σκέψη μου υπήρχε η λογική των λέξεων, δηλαδή μια αφήγηση του ταξιδιού. Αλλά αυτό δεν με ικανοποιούσε. Μέσα μου συχνά με βασάνιζε ένα μίγμα ανησυχίας από συναίσθημα και άρρητο μυστικισμό (non verbal messages), ένας διάλογος που δεν εκφράζεται με λόγια. Να γράψω για τους παλιούς, τους πρωτοπόρους, ή τους νεότερους; Μίλησα με πολλούς Κυθήριους και πήρα πολλά μηνύματα και στα αγγλικά και στα ελληνικά. Τελικά αποφάσισα να γράψω στα ελληνικά για να μεταφέρω τα μηνύματά μου στους Κυθήριους της Ελλάδος.
Στην περιποιημένη δεξίωση που μας παρέθεσε η ελληνική πρεσβεία στην Canberra, συνομίλησα με δικηγόρους, γιατρούς, δασκάλους, καθηγητές και επαγγελματίες Κυθήριους. Στο τέλος άρχισα να διαμορφώνω μια σκέψη. Ξεκινώντας από το βιβλίο του Eric Fromm, ‘Να έχεις η να είσαι’, έβγαλα το συμπέρασμα ότι οι πρωτοπόροι Κυθήριοι και γενικά οι έλληνες της Αυστραλίας πάλεψαν αρχικά για να έχουν, ενώ οι μετέπειτα γενιές πάλεψαν και παλεύουν για να είναι. Η άμιλλα της αγγλοσαξονικής κοινωνίας αρχικά, από τον 19ο αιώνα, απαιτούσε την αυτοσυντήρηση, αλλά σιγά-σιγά οι επόμενες γενιές ζητούσαν και την αναγνώριση στα ανώτερα στρώματα της Αυστραλιανής κοινωνίας, χωρίς να απολέσουν την συναισθηματική νοημοσύνη των γονιών τους. Και τα κατάφεραν.
Δεν γνωρίζουμε αρκετά από τη ζωή των Κυθηρίων της Αυστραλίας. Ως μετανάστες αποσπάστηκαν από τη φωλιά που γεννήθηκαν, μια εμπειρία που επιφέρει ψυχολογικά τραύματα. Πως αντιμετώπιζαν τις αποτυχίες τους, από πού αντλούσαν την εμπιστοσύνη τους για τα προβλήματα της καθημερινότητας στον ξένο κόσμο; Πόσοι έχασαν το κουράγιο τους, μηδενίστηκαν και τελικά χάθηκαν χωρίς μοιρολόγια;
Δεν ήταν τυχαίο ότι οι περισσότεροι είχαν τη δική τους δουλειά η επιχείρηση. Τα πρόσωπά που είδαμε εκεί στο συνέδριο ήταν αισιόδοξα. Υπάρχει βέβαια και ένα ερώτημα που έθεσε πρώτος ο καθηγητής Αναστάσιος Τάμης από το πανεπιστήμιο της Αυστραλίας La Trobe πριν δυο χρόνια: ‘σε τι διαφέρουν οι Κυθήριοι από τους άλλους Έλληνες’; Έχει το δικαίωμα να ρωτά ως καθηγητής του τμήματος Modern Greek Studies στο πανεπιστήμιό του, όπου όλοι οι έλληνες θεωρείτε ότι έχουν το ίδιο υπόβαθρο. Υπάρχουν χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τους Κυθήριους από τους άλλους έλληνες; Αυτό θα το συζητήσω παρακάτω. Αλλά να θυμίσω εδώ πως ο τοπικισμός, δηλαδή, ο υπερβάλλων ζήλος για τον τόπο που γεννιόμαστε εμείς οι έλληνες είναι βαθιά ριζωμένος από την αρχαιότητα και δεν ισοπεδώνεται εύκολα.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα πρέπει να δούμε τους Κυθήριους της Αυστραλίας. Απελευθερωμένοι από τις παραδοσιακές αγκυλώσεις, πώς επιβίωσαν, πρόκοψαν και πρόσφεραν στην νέα τους πατρίδα;
Στο συνέδριο υπήρχαν αρκετές ομιλίες από αυστραλούς κυθηραϊκής καταγωγής που μιλούσαν για τους παππούδες τους με περηφάνια. Οι γιαγιάδες ήταν τότε οι σιωπηλοί στυλοβάτες του σπιτιού, αλλά και φορείς των παραδόσεων.
Όπως είναι φανερό, πολλοί βρήκαν την παρηγοριά τους στην οικογένεια, την κοινότητα και την ορθόδοξη εκκλησία και άντλησαν δυνάμεις από την Κυθηραϊκή τους καταγωγή, δηλαδή τα γονίδιά τους που αποτελούσαν τον κρίκο διασύνδεσης με το μακρινό παρελθόν τους. Ένα ερώτημα ζητά απάντηση: ήταν η συναισθηματική τους ωριμότητα μια παραδοσιακή συνήθεια που διαμορφώθηκε αιώνες πριν στο νησί των Κυθήρων; Πιστεύω ναι, η ωριμότητά τους προερχόταν από την συνήθεια της παράδοσής τους. Αυτό το επιβεβαίωσα όταν ο Chris Lourantos στο συνέδριο διηγήθηκε την ιστορία ανέγερσης του Hellenic Club στην Canberra. Οι λεπτομέρειες έδειχναν την Τσιριγώτικη νοοτροπία του ντυμένη στην αγγλική γλώσσα. Κοντός και αδύνατος ο Chris, απέδειξε πόσο μεγάλος μαέστρος ήταν να μετατρέπει κάθε εμπόδιο σε νέα προσέγγιση μέχρις ότου φτάσει στην τελική λύση.
Το κυθηραϊκό μυαλό της σκέψης των πολλών κατευθύνσεων του Chris, αντιμετώπιζε το αγγλοσαξονικό μυαλό της λογικής μονής κατεύθυνσης των αυστραλιανών αρχών.
Αλλά και από την ομιλία του γιατρού Archie Καλοκαιρινού διαπιστώσαμε πόσο ο ανθρωπισμός του στο ιατρικό του επάγγελμα ήταν παραδοσιακά τόσο κυθηραϊκός, τόσο ελληνικός και πολυδιάστατος, σε σύγκριση με τη λογική της Ιατρικής επιστήμης της Αυστραλίας όπως ήταν τότε.

7. Η Μετάλλαξη του Μετανάστη

Για να καταλάβουμε τις ψυχολογικές και νοητικές αλλαγές των μεταναστών από τα Κύθηρα στην σταδιοδρομία τους στην Αυστραλία, καταθέτω τη δική μου εμπειρία με την αγγλοσαξονική νοοτροπία που έζησα επτά χρόνια στον Καναδά, τρία στην Αγγλία και τριάντα χρόνια στην Αμερική. Η αρχική μου ανατροφή και διαπαιδαγώγηση ήταν αποκλειστικά στα Κύθηρα: εκεί εδραιώθηκαν οι βασικές αρχές της ύπαρξής μου, οι αρχές που δεν μαθαίνονται στα σχολεία, όπως ο σεβασμός, η αγάπη, η τιμιότητα, και η θέληση για τη ζωή. Οι αρχές αυτές είναι λίγο-πολύ οι ίδιες σε όλο το δυτικό κόσμο, γιατί όλες έχουν τη βάση τους στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον Χριστιανισμό. Στα Κύθηρα λοιπόν απέκτησα μια καλόβολη νοημοσύνη, πρώτα από την αμεσότητά μου με το φυσικό περιβάλλον, δηλαδή τους συνδυασμούς ουρανού, βουνού και θάλασσας, αλλά και όλη τη χλωρίδα και την πανίδα των Κυθήρων, και δεύτερον από την αμεσότητα της οικογένειας.
Η προσπάθειά μου να αναδειχθώ στο νέο κόσμο πέρασε από στάδια απογοήτευσης και απελπισίας, κυρίως γιατί δεν ήξερα ποιος είμαι, δεν είχα τη ικανότητα της αξιολόγησης με τα νέα δεδομένα, ήξερα όμως ότι δεν έπρεπε να εγκαταλείψω τις ανθρώπινες αξίες της καταγωγής μου. Κι αυτό γιατί διαισθανόμουν την συνύπαρξη του είναι και του δέοντος
Στη διαδικασία της προσαρμογής μου σε ένα νέο ανθρώπινο περιβάλλον, το ‘είναι’ αντιπροσώπευε τις ακατέργαστες γνώσεις τού παρόντος, ενώ οι επιλογές για επιβίωση γίνονταν με το δέον που προερχόταν από τις γνώσεις και τις αξίες της καταγωγής μου, δηλαδή του παρελθόντος. Στον αγώνα της ζωής το παρελθόν πάντα διδάσκει το παρόν, το οποίο συνεχώς υποχωρεί προς το μέλλον με την αφομοίωση νέων γνώσεων. Και να πω εδώ ότι οι ανθρώπινες αξίες της καταγωγής μου δεν με πρόδωσαν ποτέ και ψυχολογικά δεν μηδενίστηκα ποτέ. Ήταν φανερό πως μέσα από το άγχος γεννιόνταν νέες δυνάμεις, νέοι νευρώνες με νέες συνάψεις στον εγκέφαλό μου, και μέσα από την αρχικά αρνητική αγανάκτηση για το κατάντημά μου, διαμορφώθηκε μια νέα κουλτούρα επιβίωσης. Αυτό αποκαλώ μετάλλαξη. Η νέα μου κουλτούρα είχε να κάνει με τη προσαρμογή μου στη νέα χώρα. Είναι δύσκολο να αναλύσουμε το θέμα της μετάλλαξης σε βάθος χωρίς περισσότερη έρευνα, γιατί έχουμε διάφορες ομάδες αλλοδαπών Κυθηρίων. Υπάρχουν αυτοί που παρέμειναν κλειδωμένοι στην ελληνική τους προέλευση με ελάχιστη προσαρμογή. Αυτοί δεν μπόρεσαν η δεν θέλησαν να υποστούν την αναγκαία μετάλλαξη και παρέμειναν χωρίς εξέλιξη, αφού η ολοκλήρωση της ελληνικής τους ανάπτυξης δεν συνεχίστηκε με την αυστραλιανή. Υπάρχουν και αυτοί που άβουλα παραμέρισαν ολότελα τον ελληνικό τους τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς για να αναδειχθούν στο νέο περιβάλλον. Τέλος υπάρχουν και οι απόδημοι που καλλιέργησαν δυο συνειδήσεις, την ελληνική και την αυστραλιανή. Σε αυτή την ομάδα έχουμε τους περισσότερους Κυθήριους της δεύτερης γενιάς.
Υπάρχουν παρόμοιες διαφορές ομογενών και στην Αμερική.
Στη διάρκεια της δικής μου προσαρμογής, η οποία κατ’ ουσία δεν τέλειωσε ποτέ, κατάλαβα ότι έπρεπε συνεχώς να καλλιεργώ την νέα κουλτούρα, ενώ συγχρόνως να κρατώ ζωντανή την καταγωγή μου. Αυτό δεν γινόταν με κάποιο πρόγραμμα προσαρμογής, αλλά αυτόματα για λόγους περηφάνιας και επιβίωσης. Ήταν ενδόμυχη η ανάγκη να μη χάσω τον ελληνικό εαυτό μου, γιατί θα έχανα τη ρίζα της ύπαρξής μου, αλλά συγχρόνως να είμαι ελεύθερος να αξιολογώ τις νέες μου ευκαιρίες και ν’ αποκτώ νέες συνήθειες, χωρίς να τις συγκρίνω με τις παραδοσιακές μου. Σήμερα μιλώ την αγγλική γλώσσα αυθόρμητα, χωρίς να συγκρίνω τις λέξεις, μα ούτε το νόημα με την ελληνική γλώσσα. Σε αυτό συνέβαλε και το αγγλοσαξονικό σύστημα που αναγνωρίζει αξίες και επιτεύγματα. Αυτή η διαδικασία με δίδαξε ότι το υποσυνείδητό μου είχε τη δική του γλώσσα κατανόησης και χωρίς τη βούλησή μου έκρινε τις πράξεις μου. Με άλλα λόγια είχα αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό μου που αποτελούσε το μοναδικό εφόδιο για να διακινδυνεύσω περισσότερο στις αποφάσεις μου, χωρίς ποτέ να σκεφτώ την αποτυχία. Κι αυτό γιατί όλες οι εμπειρίες μας από τα γεννοφάσκια μας μέχρι το σήμερα είναι στοιχειοθετημένες στα απρόσιτα θυλάκια του εγκεφάλου μας. Η ενόχληση του υποσυνείδητου για κάποια απαράδεκτη πράξη μας είναι συναισθηματική: δεν αισθανόμαστε καθόλου καλά όταν πράττουμε παράνομες πράξεις. Αλλά και η ικανοποίηση της δημιουργίας προέρχεται από το συναίσθημα.
Ο πετυχημένος μετανάστης, λοιπόν, έχει αυξημένη την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Αυτή η επιτυχία δεν είναι αναγκαστικά αποτέλεσμα ακαδημαϊκής γνώσης, αλλά απορρέει από την ολοκληρωμένη σκέψη που επεξεργάζονται τα λάθη του καθενός μας με σκοπό να τα αποφεύγουμε. Τα λάθη δημιουργούν προσωρινή αποθάρρυνση και απαισιοδοξία που προέρχεται από την αβεβαιότητα και την έλλειψη εμπειρίας με το νέο περιβάλλον, δηλαδή τα νέα δεδομένα, αλλά συγχρόνως επιστρατεύουν τις δυνάμεις αποκατάστασης που προέρχονται από την αυτοεκτίμηση (self esteem). Ο βαθμός αποκατάστασης εξαρτάται βέβαια από τον βαθμό αυτοεκτίμησης.