Author: Professor Yiannis Sakellarakis

When Published: 2011

Publisher: Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία
(Society of Athenian Archaeology)

Available: Πανεπιστημίου 22,
Αθήναι 106 72

Tel. 210 3609689
Fax: 210 3644996
www.archetai.gr

Order by email: here

ISSN: 1105-7785
ISBN: 978-960-8145-84-9

Description: Soft cover
Pages: 348, 21x28cm

Price: of the 1st Volume is €60

The pre-excavations and excavations has just been published, posthumously.
Four volumes will be published in total. The remaining 3 Volumes will be published shortly.



Ελευθεροτυπία, Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2011

ΚΥΘΗΡΑ

Τα ευρήματα από το πρώτο γνωστό εκτός Κρήτης μινωικό ιερό κορυφής

Στρατιωτικός χαιρετισμός σε μινωικά ειδώλια

Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Μια ευσεβής γυναίκα, ανεβαίνοντας παραμονές του Δεκαπενταύγουστου στον Αγιο Γεώργιο στο Βουνό στα Κύθηρα, βρήκε ένα χάλκινο μινωικό ειδώλιο το οποίο παρέδωσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών.

Η ανασκαφή του Γιάννη Σακελλαράκη στον Αγιο Γεώργιο στο Βουνό πάνω από τον Αβλέμονα στα Κύθηρα
Η γυναίκα αυτή, που πιθανόν «δεκαπέντιζε», δηλαδή τηρούσε το κυθηριώτικο έθιμο της διαμονής πριν από τον Δεκαπενταύγουστο σε ένα από τα τρία μοναστήρια του νησιού, τα Μιρτίδια, την Αγία Ελεούσα και την Αγία Μόνη, ή «φωτολογούσε», άναβε δηλαδή τα καντήλια, κράτησε την ανωνυμία της κατά την παράδοση αυτού του ευρήματος. Εικάζεται από την κίνησή της ότι ήταν γυναίκα μιας κάποιας μόρφωσης και κοινωνικής τάξης. Η παράδοση του αρχαίου πρέπει να έγινε μεταξύ 1915 και 1916 γιατί έχει διπλοκαταλογογραφηθεί στα εισερχόμενα του Μουσείου.

Το χάλκινο αυτό μινωικό ειδώλιο (ύψους 0,07 μ.) είναι το πρώτο εύρημα που ουσιαστικά έδειξε την ύπαρξη του μινωικού ιερού κορυφής στον Αγ. Γεώργιο στο Βουνό. Το 1916 ανέβηκε στον Αγ. Γεώργιο ο Γ. Σωτηρίου μαζί με τον Κυθήριο Σπ. Στάθη. Τότε, επισημάνθηκε αρχαιολογικά η ύπαρξη του ιερού κορυφής αλλά όχι και η σημασία του, όπως σημειώνει ο Γιάννης Σακελλαράκης στο βιβλίο του «Κύθηρα: Το μινωικό ιερό κορυφής στον Αγιο Γεώργιο στο Βουνό. Τα προανασκαφικά και η ανασκαφή», που εκδόθηκε πρόσφατα, μετά το θάνατό του. Η σημαντική αυτή προϊστορική θέση υποδείχθηκε το 1992 στον Γιάννη Σακελλαράκη από το φίλο του συλλέκτη Αδωνι Κύρου, γνωστό για τις πεζοπορίες του και τις τεράστιες γνώσεις του στην αρχαιολογία.

Μέχρι τότε ο Αγ. Γεώργιος στο Βουνό παρέμενε αυτό που «ήταν και πριν από χιλιάδες χρόνια, σημείο προσανατολισμού για τους παραπλέοντες ναυτικούς και ασφαλώς εξίσου σημαντικός τόπος λατρείας». Γιατί «ήταν πάμπολλοι κατά καιρούς Κυθήριοι προσκυνητές που ανηφόριζαν από τον Αυλαίμονα, το Καστρί, αλλά και από άλλα μέρη στον Αγ. Γεώργιο στο Βουνό».

Η αρχαιολογική έρευνα που ακολούθησε σ' αυτό το ύψωμα (335 μ.) έφερε στο φως «ένα ασύλητο, σε πλήρη αφάνεια μινωικό ιερό κορυφής, το μόνο γνωστό εκτός της Κρήτης τεκμηριωμένο ανασκαφικά, καθιστώντας τη θέση αυτή από τις σημαντικότερες του Αιγαίου», σύμφωνα με τον ανασκαφέα. Ακόμη και η ύπαρξη του χριστιανικού ναού δείχνει τη διαχρονική λατρευτική χρήση του κατά τη διάρκεια της μεσαιωνικής περιόδου.

Τι δουλειά όμως έχει ένα μινωικό ιερό σε ένα νησί της Πελοποννήσου;

Ο αρχαιολόγος δίνει μια ερμηνεία: «Το νησί των Κυθήρων, αποκομμένο από τον κορμό της Πελοποννήσου, αποτελούσε από τα προϊστορικά μέχρι και τα νεώτερα χρόνια, με το ασφαλές αγκυροβόλιο που διέθετε στον κόλπο του Αγ. Νικολάου (Αυλαίμονα), κομβικό σημείο στο Αιγαίο, στη διακίνηση ανθρώπων, ιδεών και αγαθών». Η θέση είναι μοναδικής στρατηγικής σημασίας για την εποπτεία του θαλάσσιου χώρου από την Πελοπόννησο μέχρι την Κρήτη.

Τα Κύθηρα φαίνεται πολύ παλιότερα, τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., ήταν το μήλο της έριδος μεταξύ Πελοποννήσου και Κρήτης. Μέχρι περίπου τα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. τα Κύθηρα ήταν μια σημαντική μινωική αποικία.

Σε απόσταση λίγων μέτρων από τον Αγ. Γεώργιο υπάρχει και ο ναός της Παναγιάς Αγ. Νικολάου. Η ανασκαφή έγινε σε οκτώ άνδηρα και ανάμεσα στους δύο ναούς όπου υπήρχε μυκηναϊκή επίχωση. «Η μινωική λατρεία εντοπίστηκε σε όλα τα άνδηρα από Βορρά ώς το Νότο, τόσο στο πλατύτερο και γι' αυτό ευνοϊκότερα διαμορφωμένο χώρο του Ανδηρου 2, όσο και στα στενότερα νοτιότερα άνδηρα, φυσικά όχι με την ίδια ένταση», αναφέρει συμπερασματικά ο ανασκαφέας. Κι επειδή ο χώρος είχε διαχρονική χρήση, τα μινωικά αντικείμενα βρέθηκαν μέσα σε κοιλότητες του βράχου. Οσο για τα μινωικά στρώματα, ήταν ακριβώς κάτω από το επιφανειακό στρώμα σε όλο το μήκος της πλαγιάς. Βρέθηκαν τράπεζες προσφορών, ομοιώματα αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων και 84 μινωικά ειδώλια, γυναικεία και ανδρικά, πολλά ζωόμορφα (βοοειδή, πουλιά, ελάφια, σκορπιοί), πλήθος ελασμάτων, ένα σε σχήμα ποδιού, φαλλοί, αγγεία πόσης και αποθηκευτικά, όπως και ρυτά. Εχουν επίσης βρεθεί τμήματα κοχλιαρίων, ένα μάλιστα ενεπίγραφο. Και φυσικά διάφοροι τοίχοι.

Από όλα αυτά, μεγάλη σημασία αποδίδεται στο πλήθος των μινωικών ειδωλίων, κάτι που αποκαλύπτει ότι εκεί ήταν ένα σπουδαίο ιερό υπερτοπικού χαρακτήρα. Αν σκεφθείς πως όλα τα γνήσια μινωικά ειδώλια που υπάρχουν σήμερα σ' όλο τον κόσμο είναι μόνο 150, αντιλαμβάνεσαι πόσο σημαντικό είναι το ιερό των Κυθήρων στο οποίο βρέθηκαν 86 ειδώλια, μας είπε η αρχαιολόγος Εφη Σακελλαράκη, η οποία έχει μελετήσει τα μινωικά ειδώλια του Αιγαίου και έχει εκδώσει ειδικό τόμο.

Την ρωτήσαμε για την ερμηνεία της στάσης που έχουν κυρίως τα ανδρικά ειδώλια με το δεξί χέρι σηκωμένο, σαν να αποδίδουν τιμές σε μια ανωτέρα αρχή. Από την αρχαιοτάτη αυτή στάση προέρχεται πιθανότατα και ο σημερινός στρατιωτικός χαιρετισμός. «Η στάση αυτή είναι του "αποσκοπείν". Πρόκειται για μια χαρακτηριστική στάση των μινωικών ειδωλίων. Οι λατρευτές δείχνουν έτσι να προσπαθούν να κρυφτούν από τη λάμψη του θείου που προβάλλει εμπρός τους».

Την ίδια στάση έχουν και μερικά γυναικεία ειδώλια, όταν δεν απεικονίζονται με τα χέρια σταυρωμένα στον κορμό. Η κ. Σακελλαράκη έχει ήδη στα σκαριά ειδική μελέτη για τα ειδώλια των Κυθήρων, τα οποία θεωρεί έναν μεγάλο αρχαιολογικό πλούτο για την ιστορία του προϊστορικού Αιγαίου και φυσικά για τη μακραίωνη ιστορία του νησιού.


Εκδοτικό γεγονός για τα Κύθηρα

Κυκλοφόρησε ο 1ος τόμος για την ανασκαφή στο Μινωικό Ιερό Κορυφής από το Γιάννη Σακελλαράκη, ένα χρόνο μετά το θάνατό του.

Ένα από τα πλέον σημαντικά εκδοτικά γεγονότα για τα Κύθηρα είχαμε το μήνα που πέρασε. Η Αρχαιολογική Εταιρεία κυκλοφόρησε τον 1ο τόμο του βιβλίου του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη με τίτλο «ΚΥΘΗΡΑ το Μινωικό ιερό κορυφής στον Άγιο Γεώργιο στο Βουνό. 1. Τα προανασκαφικά και η ανασκαφή». Ο τόμος, μεγάλου μεγέθους, 347 σελίδων, περιέχει όλο το χρονικό του εντοπισμού της θέσης και της ανασκαφικής έρευνας, που έγινε το 1991, χωρίς την παραμικρή κρατική βοήθεια, μόνο με χορηγίες και τη μεγάλη βοήθεια της Εταιρείας Κυθηραϊκών Μελετών, η οποία αγκάλιασε την υπόθεση και, με την προσωπική συμβολή του τότε προέδρου της, αείμνηστου Δημ. Κόμη, οδήγησε την όλη προσπάθεια σε αίσιο τέλος. Το μέγιστο πρόβλημα τότε ήταν ότι ήδη είχε γίνει γνωστός ο εντοπισμός ασύλητου ιερού κορυφής των Μινωικών χρόνων στη θέση αυτή και υπήρχε ο φόβος μήπως προλάβουν οι αρχαιοκάπηλοι. Ευτυχώς, τόσο ο ίδιος ο Γ. Σακελλαράκης με την ομάδα του, όσο και όλοι όσοι στα Κύθηρα κατάλαβαν τη σημασία της προσπάθειας και βοήθησαν ενθέρμως το έργο, η ανασκαφή ολοκληρώθηκε με τον εντοπισμό σπάνιων σε αριθμό και είδος ευρημάτων. Δυστυχώς ό ίδιος ο ανασκαφέας και θερμός φίλος των Κυθήρων έφυγε πέρσι πρόωρα από τη ζωή και δεν είδε δύο πράγματα, για τα οποία μιλούσε συνεχώς, αλλά και περιέλαβε στο βιβλίο. Πρώτον, να δει το βιβλίο να εκδίδεται και δεύτερον να δει τα ευρήματα στα Κύθηρα, σε ένα Μουσείο κατάλληλο για να προβάλλεται η Κυθηραϊκή ιστορία, αλλά και για να συγκεντρώνει τους αρχαιολάτρεις όλου του κόσμου.
Το βιβλίο, περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια: τον Πρόλογο του Γ. Σακελλαράκη για τη θέση των Κυθήρων, την επισήμανση της θέσης του ιερού και την ανασκαφή. Παράλληλα, ο Δημ. Κουρκουμέλης γράφει για τους θαλασσινούς ορίζοντες του Αγίου Γεωργίου στο Βουνό και η Ελένη Γκίνη-Τσοφοπούλου για τους ναούς του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας-Αγίου Νικολάου. Σημειώνουμε ότι το έργο θα ολοκληρωθεί σε 4 τόμους, στους οποίους θα υπάρχουν εκτενείς αναφορές και αναλύσεις για τα ευρήματα, τα οποία ανέρχονται συνολικά σε χιλιάδες! Τον πρώτο τόμο κοσμούν πολλές φωτογραφίες και σχέδια από την περιοχή και τα ευρήματα, ενώ υπάρχουν εκτενείς αναφορές και σε όλες τις φάσεις της ζωής και δράσης των ανασκαφέων στο νησί. Το βιβλίο διατίθεται από την Αρχαιολογική Εταιρεία (Πανεπιστημίου 22, Αθήνα) αντί €60 και τη γενική επιμέλεια της έκδοσης έχει η κυρία Ελευθερία Κονδυλάκη Κόντου